Integralny charakter profilaktyki w szkole

 

Programy profilaktyczne, które opierają się na fragmentarycznej wizji człowieka skupiają się jedynie na sferze fizycznej i emocjach, natomiast pomijają inne wymiary osoby ludzkiej. Skuteczność tych programów opartych o tę koncepcję człowieka jest nie zadowalająca także dlatego, że młodzież, do której są one adresowane, żyje w negatywnym dla wolności i trzeźwości kontekście kultury modernizmu i postmodernizmu.

 

Obecnie w cywilizacji zachodniej dominują dwa trendy kulturowe. Jednym z nich jest modernizm. Modernizm ignoruje a nawet lekceważy pojedynczego człowieka, jego sytuację życiową, a zwłaszcza jego subiektywną podmiotowość. Podporządkowuje życie ludzkie prawom ekonomii, techniki i skuteczności działania. Zupełnie inna jest logika postmodernizmu, który jest wyrazem uprzywilejowania subiektywności pojedynczej osoby. (Z. Sareło,1995,s.9-27) Postmodernizm promuje logikę konsumizmu i zasadę szukania doraźnej przyjemności. O ile modernizm dąży do maksymalnego uporządkowania i ujednolicenia życia społecznego, to postmodernizm podkreśla znaczenie emocji, odczuć, przekonań i pragnień pojedynczego człowieka. W modernizmie wszystko jest zorganizowane według obiektywnych praw ekonomii i techniki, w postmodernizmie natomiast wszystko jest subiektywne, dowolne, relatywne, indywidualne a najważniejszą wartością jest tolerowanie wszelkich subiektywnych postaw i zachowań poszczególnych ludzi. (Z.Sareło,1995,s.408-413)

 

Zwolennicy postmodernizmu są przekonani, że w świecie ich prywatnego życia nie musi istnieć żadna prawda obiektywna, żadne obiektywne normy moralne, że mogą robić to wszystko, czego subiektywnie pragną i co subiektywnie uważają za słuszne. (Tamże, s. 408–413). W tej perspektywie wyrazem wolności jest kierowanie się cielesnymi i emocjonalnymi odczuciami oraz subiektywnymi przekonaniami.

 

W konsekwencji coraz więcej ludzi żyje nie tylko w iluzji łatwego szczęścia, ale także łudzi się, że żyje w wolności. Statystyki tych iluzji pokrywają się ze statystykami cierpienia i dramatu wśród młodych ludzi, na przykład w postaci rosnącej liczby narkomanów, alkoholików, chorych psychicznie, samobójców czy przestępców.

 

Uzależnienie od alkoholu czy narkotyków jest wyjątkowo wymownym przykładem ograniczenia ludzkich pragnień i potrzeb. Człowiek jest tym bardziej wolny, im bogatsze ma pragnienia oraz im bardziej są one uporządkowane w oparciu o obiektywną hierarchię wartości oraz o sens ludzkiego życia. (M.Dziewiecki,1997,s.6.)

 

W obliczu powyższych analiz można stwierdzić, że profilaktyka uzależnień oznacza ostatecznie pomaganie wychowankowi, by chronił swoją wolność, by rozwijał bogate aspiracje i pragnienia, by miał właściwą hierarchię wartości. Wolność w odniesieniu do alkoholu nie może zatem być oderwana od wolności w pozostałych sferach życia. Z tego względu profilaktyka nie polega tylko na przekazywaniu informacji o alkoholu i środkach uzależniających oraz na uczeniu kompetencji wobec własnych emocji, lecz na uświadomieniu źródła bolesnych stanów emocjonalnych, z którymi mogą sobie nie poradzić dzieci i młodzież. Źródłem tym jest kryzys życia przeżywany przez młodzież.

 

Człowiek, który osiąga wystarczającą satysfakcję w życiu nie musi sięgać po środki uzależniające. Mając właściwy stosunek do siebie i poczucie własnej godności, nie będzie on uszkadzał swojego organizmu ani rezygnował z kontroli własnych zachowań. (S. Peele, 1993,s.73.) Jeżeli ostatecznym źródłem alkoholizmu i zagrożeniem w tej dziedzinie jest kryzys życia, to skuteczna profilaktyka nie może ograniczać się do sfery biologicznej, intelektualnej czy psychicznej. Życie dojrzałe wymaga więc kształtowania odpowiednich postaw w odniesieniu do całej rzeczywistości we wszystkich jej wymiarach i przejawach. Sięganie po alkohol ze strony dzieci i młodzieży nie jest jedynie efektem negatywnego wpływu środowiska zewnętrznego, ale jest też konsekwencją sytuacji wewnętrznej danej osoby. Wymaga nie tylko kształtowania dojrzałej postawy wobec własnego ciała, emocji, dojrzałości w myśleniu, ale także formowanie dojrzałości duchowej, religijnej, moralnej, a także dojrzałej postawy wobec samego siebie i wobec innych osób. ( M. Dziewiecki, 1993, s. 166.)

 

Skuteczna profilaktyka powinna wkraczać w sferę duchowości człowieka. Duchowość jest tą sferą, w której człowiek stawia sobie pytanie o to kim jest, po co żyje oraz w oparciu o jakie wartości i sposoby życia może w pełni zrealizować swoje możliwości.( M. Wojciechowski,1995, s. 11.) W sferze moralnej człowieka, która jest istotnym elementem dojrzałości duchowej, odpowiedzialne zakazy i nakazy chronią ludzką wolność przed popadnięciem w uzależnienie.( M. Dziewiecki1995 Nr 4, s. 15.)

 

Wizja wychowania w niektórych programach profilaktycznych jest mało realistyczna, ponieważ uwzględniają one jedynie albo głównie negatywny wpływ środowiska zewnętrznego jako główny powód sięgania po alkohol przez dzieci i młodzież, pomijając analizę osobistej sytuacji życiowej wychowanka. (K. Wojcieszek, 1998, s. 30). A przecież część młodzieży sięga po alkohol ze względu na trudności i konflikty wewnętrzne, próbując w tak zaburzony sposób radzić sobie z niepokojącymi emocjami i trudnościami w nawiązywaniu kontaktów z innymi ludźmi, czy w przezwyciężaniu problemów okresu dorastania. Sięganie po alkohol w tego typu przypadkach jest bardzo błędnym sposobem na życie.(W.Bołoz,1997,s.121)

 

W celu zwiększenia skuteczności programów profilaktyki alkoholowej należy wprowadzać zmiany, które powinny iść w następujących kierunkach:

• wcześniejszego rozpoczynanie oddziaływań profilaktycznych,
• rozłożenia programu zajęć edukacyjnych na dwa lub najlepiej trzy kolejne lata nauki w szkole,
• uwzględnienia w większym zakresie niż dotychczas skutecznych strategii profilaktycznych (np. rozwijanie umiejętności odmawiania i radzenia sobie z niekorzystnymi wpływami społecznymi, pracy nad właściwą hierarchią wartości),
• rozwijania i propagowania działań środowiskowych, integrujących na poziomie społeczności lokalnej – edukację prowadzoną w szkołach z pracą z rodzicami oraz działaniem różnych służb i organizacji społecznych,
• opracowanie programów nowej generacji(integralnych programów profilaktycznych), opartych na bardzo realistycznej i kompletnej wizji wychowanka i jego sytuacji życiowej. ( K. Bobrowski i K. Ostaszewski, 1997, s. 67–88.)

 

Dlatego dla opracowania integralnego programu profilaktycznego konieczna jest wizja realistyczna i całościowa człowieka. Jedyna koncepcja, która spełnia te kryteria to wizja personalistyczna. Najczęściej personalizmem nazywa się każdy nurt filozoficzny czy antropologiczny, który uznaje:

• osobowy byt człowieka,
• materialny i duchowy wymiar jego natury,
• rozumność i wrażliwość na wyższe wartości,
• nadrzędną wartość osoby ludzkiej wobec świata rzeczy oraz struktur ekonomiczno-społecznych i politycznych. (S. Kowalczyk,1990,s.305)

 

Według tych koncepcji, człowiek to nie tylko kolejny egzemplarz gatunku istot określonych mianem homo sapiens, ale to przede wszystkim osoba.

 

Bycie dojrzałą osobą, to zdolność do budowania więzi opartych na miłości i prawdzie oraz do uczynienia z siebie bezinteresownego daru dla innych.( V. Gebsattel, 1959,s.330) Bycie osobą dokonuje się przede wszystkim właśnie poprzez więzi międzyosobowe. (Tamże,s.7nn) Każda osoba rodzi się ze spotkania i poprzez spotkania rozwija się lub degraduje w zależności od jakości tych spotkań. Rozumność i wolność człowieka nabierają sensu dopiero w kontekście spotkania z samym sobą, z drugim człowiekiem, z Bogiem.

 

Personalizm podkreśla, że jednym z istotnych wymiarów osoby jest fakt, że człowiek ma zdolność spotkania się i porozumiewania się z innymi osobami oraz, że jakość jego więzi międzyosobowych decyduje o jakości jego życia i sposobach korzystania z jego wolności. Potwierdzają to badania I. Hawkinsa, według którego najważniejszymi czynnikami zapobiegającymi problemom alkoholowym u młodych są:

• pozytywne więzi z rodzicami i z Bogiem,
• regularność praktyk religijnych,
• skłonność do respektowania norm i wartości społecznych,
• zainteresowanie nauką szkolną.( E. Stępień, K. Wojcieszek,1995,s.33)

 

Koncepcja personalistyczna znajduje więc empiryczne potwierdzenie w profilaktyce alkoholowej. Nie wystarczy zatem nie pić alkoholu, żeby być trzeźwym. Trzeba jeszcze trzeźwo myśleć o sobie, mieć trzeźwe czyli dojrzałe relacje z samym sobą, z drugim człowiekiem i z Bogiem. Można też nie sięgać po substancje uzależniające, a mimo to nie trzeźwo myśleć o życiu (np. oszukując siebie, czy żyjąc w iluzjach). Można też mieć zaburzone relacje, które wcześniej czy później doprowadzą do jakichś uzależnień.

 

Profilaktyczne programy integralne muszą więc wychowywać do trzeźwości, która oznacza, że w wieku dorastania wychowanek nie sięga po alkohol w żadnej postaci. W tym okresie trzeźwość oznacza całkowitą abstynencję. Oprócz trzeźwości w sensie całkowitej abstynencji fizycznej, materialnej program profilaktyczny musi uczyć trzeźwości również w sferze intelektualnej, emocjonalnej, moralnej, duchowej dzięki czemu wychowanek odróżnia to, co go rozwija od tego, co go krzywdzi. Tylko taka wieloaspektowa trzeźwość człowieka jako osoby chroni go przed uzależnieniami. W oparciu o powyższe analizy można stwierdzić, że w perspektywie personalistycznej koncepcji człowieka są dwa czynniki podstawowe dla profilaktyki uzależnień:

• pomóc wychowankowi, by zrozumiał jaka jest optymalna postawa wobec życia, w tym wobec alkoholu; są to elementy informacyjne programu;
• pomóc wychowankowi, by zajął dojrzałą postawę wobec życia, w tym także wobec alkoholu, w oparciu o to, co zrozumiał i uznał na słuszne; są to elementy formacyjne programu.

 

Integralny program profilaktyczny musi uwzględniać wszystkie wymiary człowieka. Stąd program ten musi zawierać informacje pomagające zrozumieć:

• własną cielesność (jej potrzeby, zagrożenia oraz kryteria dojrzałej postawy),
• własną psychikę (strategie myślenia, mechanizmy emocjonalne),
• własną sferę moralną (odróżnienie tego, co rozwija od tego, co szkodzi i ogranicza wolność oraz w oparciu o jakie wartości należy kierować się w swoim życiu),
• własną sferę duchową (kim jestem? po co żyję?),
• własną sferę intra i interpersonalną (dojrzałe i niedojrzałe formy kontaktu z samym sobą, z drugim człowiekiem i z Bogiem),
• własną sferę komunikacji (prawidłowe i nieprawidłowe sposoby komunikacji),
• informacje dotyczące alkoholu (jakie czynniki mają wpływ na uzależnienie, na czym polega terapia, jak chronić się tym uzależnieniem).

 

Tylko bowiem dojrzała postawa wobec wszystkich sfer ludzkiego życia stwarza wychowankowi szansę na życie w trwałej trzeźwości. (M.Dziewiecki,2000,s.86)

 

Ostatecznym celem wychowania, a więc i profilaktyki uzależnień jest kształtowanie postaw wychowanków. Wychowanie nie ogranicza się jedynie do przekazania dzieciom i młodzieży określonej sumy informacji, lecz zmierza do promowania określonych sposobów postępowania, określonych kompetencji i umiejętności życiowych. Z tego względu w integralnym programie profilaktycznym są nie tylko elementy informacyjne, lecz także elementy formacyjne. Chodzi o to, by wychowanek nie tylko wiedział, na czym polega dojrzałe postępowanie w poszczególnych sferach swej rzeczywistości, lecz także by potrafił z tej wiedzy skorzystać w praktyce. Jest to możliwe, gdy dzięki odpowiedniemu wychowaniu zdobędzie on potrzebne w tym względzie kompetencje i sprawności.

 

Kształtowanie dojrzałej postawy dzieci i młodzieży wobec rzeczywistości cielesnej polegać będzie na nabywaniu przez młodych zdolności do dyscypliny wewnętrznej oraz na takim kierowaniu swym ciałem, by wyrażało ono miłość, odpowiedzialność, pracowitość, wytrwałość, służbę na rzecz bliźniego.

 

Pomoc wychowawcza w kształtowaniu u dzieci dojrzałej postawy wobec emocji polegać będzie na:

• pomaganiu wychowankom, by zrozumieli sens ludzkiej sfery emocjonalnej ( umiejętność wyrażania bolesnych stanów emocjonalnych);
• kompetentnym, empatycznym poradnictwie indywidualnym i terapii grupowej;
• stosowaniu specjalnych technik psychoterapeutycznych;
• instruowanych przez psychologów działań motywujących do rozwoju osobistego;
• ćwiczeniu samoświadomości w zakresie sfery emocjonalnej (uczenie języka ciała, warsztaty i seminaria z zakresu samoświadomości, werbalizacja doświadczeń emocjonalnych).( A. Y. Cohen,1989,s.57)

Zadaniem wychowawców jest też pomaganie wychowankom, by przezwyciężali pokusę myślenia emocjonalnego. Chodzi tu o myślenie, które nie polega na analizie rzeczywistości, lecz wynika z przeżywanego nastroju emocjonalnego. Jest to najczęściej myślenie życzeniowe lub lękowe. Zadaniem wychowawcy będzie tutaj pomaganie wychowankom, by uświadamiali sobie oraz przezwyciężali tego typu irracjonalne sposoby myślenia, zdominowane przez aktualnie przeżywane emocje.( Tamże, s. 63 nn.)

Profilaktyka uzależnień wymaga także formowania dojrzałej sfery moralnej u wychowanków. Zadaniem wychowawców w dziedzinie moralnej jest pomaganie wychowankom, by odróżniali takie formy zachowania, które krzywdzą i niszczą człowieka od tych form zachowania, które go chronią i rozwijają. Brak tak rozumianej świadomości moralnej sprawia, że ludzka wolność zostaje w praktyce wykorzystana do zachowań destrukcyjnych. (E. Fromm,1991,s.25)

Dojrzałe wychowanie nie polega na narzucaniu wartości dzieciom i młodzieży, ale na takim ich ukazywaniu ze strony wychowawców i rodziców – słowami i czynami – by te wartości fascynowały i pociągały młodych.(W.Bołoz,1994,s.94)

Niezbędnym elementem integralnego programu profilaktycznego jest formowanie sfery duchowej. Zajęcie dojrzałej postawy wobec samego siebie i całej rzeczywistości w oparciu o rozwój duchowy jest warunkiem, aby wychowanek odpowiedzialnie mógł pokierować własnym życiem.

Formy pomocy w rozwoju duchowym mogą być bardzo różne, gdyż na wiele sposobów można pomagać samemu sobie i drugiemu człowiekowi w odkrywaniu prawdy o tym, kim jesteśmy i po co żyjemy, a także w odkrywaniu ideałów, norm i wartości, które wprowadzają nas w świat prawdy i miłości, świat dobra i piękna. Skuteczną pomocą będzie np. uczenie dzieci i młodzieży dojrzałego i uczciwego myślenia o własnym życiu, pomaganie im w osiągnięciu wewnętrznej ciszy.

Nieodzownym elementem profilaktyki uzależnień jest formowanie sfery międzyosobowej. Kształtowanie postawy interpersonalnej wychowanków jest ważnym zadaniem profilaktycznym ponieważ rodzaj więzi z Bogiem i człowiekiem w decydującym stopniu określa jakość ludzkiego życia, a przez to także zakres jego wolności. (K. J. Zabłocki, 1996 , s. 227 nn).

Zadaniem wychowawców będzie nauczyć wychowanków, aby poprzez więzi miłości wzajemnie się umacniali niezależnie, od różnic wieku, wykształcenia, pozycji społecznej czy materialnej. (M. Nedoneelle,1993,s.45) Służyć temu mogą takie działania wychowawcze jak:

• tworzenie alternatywnych, pozytywnych grup rówieśniczych;
• kompetentne prowadzenie empatycznej psychoterapii grupowej;
• prowadzenie warsztatów interpersonalnych mających na celu rozwój, kształtowanie odpowiedzialności osobistej, zaufania i szacunku do innych;
• ukazywanie wychowankom pozytywnych postaci po to, aby uczyć młodych miłości do Boga, bliźniego i samego siebie. ( A. Y. Cohen,1989,s.226)

 

Formowanie więzi dokonuje się w konkretnych wspólnotach: w rodzinie, w szkole, parafii. W szkole formowanie się dojrzałych więzi dokonuje się:  poprzez sposoby funkcjonowania danej klasy, poprzez relacje z nauczycielami, poprzez udział w kołach zainteresowań, organizowanych wycieczkach, rajdach, akademiach, w zajęciach rekreacyjno – sportowych itd. Szkoła może pomagać w tym względzie również rodzinie np. organizując spotkanie z rodzicami, prelekcje specjalistów, wizyty domowe wychowawcy. Bardzo ważnym elementem w integralnym programie profilaktyki szkolnej jest nauczyć wychowanków, komunikować się w sposób dojrzały i pogłębiony. Tego typu komunikowanie się z drugim człowiekiem wymaga określonych kompetencji i umiejętności pozytywnych.

Pogłębiona komunikacja na temat samego siebie powinna obejmować umiejętność, którą jest asertywne wyrażanie emocji przykrych i bolesnych. Podstawowymi warunkami asertywnej komunikacji są:

• pogłębiona świadomość własnych sposobów myślenia i przeżywania. Nie można bowiem poinformować innych o tych naszych myślach i przeżyciach, których sami nie jesteśmy w pełni świadomi.
• klimat przyjaźni i zaufania między rozmawiającymi. Oznacza to, że nie jest możliwe otwarte i spontaniczne mówienie o samym sobie i o własnych przeżyciach do osób, co do których nie mamy zaufania. (C. M. Rossiter, W. B. Pearce,1985,113)

Bardzo ważnym elementem programu profilaktycznego jest też kształtowanie dojrzałej postawy wychowanków wobec alkoholu czy innych środków uzależniających. Zadaniem wychowawców jest pomaganie wychowankom, aby poprzez określone ćwiczenia i metody aktywizujące uczyli się sztuki mówienia „nie”, nie tylko wobec alkoholu, ale także wobec negatywnych postaw czy zachowań zagrażających rozwojowi człowieka. (Z. B. Gaś, 1993,s.73nn)Ponadto wychowawcy powinni motywować i pomagać w podejmowaniu decyzji o całkowitej abstynencji w wieku rozwojowym celem osiągnięcia przez wychowanków autentycznych źródeł radości, satysfakcji życiowej i pewności siebie.

Profilaktyka uzależnień może być nazwana modelem integralnym wychowania w trzeźwości, gdy bierze pod uwagę całościową sytuację wychowanka. W tej perspektywie problemem nie jest alkohol, lecz niezdolność wychowanka do odpowiedzialnego pokierowania własnym życiem. Ostatecznie więc profilaktyka uzależnień polega na uczeniu sztuki życia, a abstynencja w wieku rozwojowym jest jednym z przejawów ludzkiej dojrzałości.

Dlatego potrzebny jest szkole integralny model profilaktyki, który przezwycięża jednostronność i ograniczenia dotychczasowych programów wychowania do trzeźwości i formacji wychowawców w tym aspekcie. Zadaniem odpowiedzialnych i kompetentnych wychowawców jest zmienianie tych wszystkich postaw i zachowań, które są błędne i które prowadzą do uzależnień.

 

BIBLIOGRAFIA

Bołoz W., Rodzinne uwarunkowania uzależnień, w: Nauki o rodzinie, red.

J. Kłys, Szczecin 1997, s. 117–133.

Bołoz W., Rodzina środowiskiem kształtowania postaw moralnych, w: Nadzieje i zagrożenia współczesnej rodziny, red. W. Kawecki, Kraków 1994, s. 72 – 90.

Bołoz W., Uzasadnienie norm moralnych w perspektywie soborowej koncepcji człowieka, w: W nurcie zagadnień posoborowych, red. B. Bejze, t. 16, Wiara i życie, Warszawa 1985, s. 69 – 78.

Bołoz W., Moralny charakter relacji rodzinnych. W świetle wypowiedzi

Katechizmu Kościoła Katolickiego, Chrześcijanin w Świecie, 1993 Nr 4/195, s. 74–87.

Bołoz W., Życie w ludzkich rękach. Podstawowe zagadnienia bioetyczne, Warszawa 1997.

Bobrowski K., Ostaszewski K., Ocena skuteczności programów profilaktyki alkoholowej „Noe + Drugi Elementarz”, PA, 1997 Nr 7, s.6.

Dziewiecki M., Jaka rodzina szkołą trzeźwości?, ŚP, 1995 Nr 1, s. 28-33.

Dziewiecki M., Młodzież, alkohol i realizm, ŚP, 2000 Nr 1, s. 41-44.

Dziewiecki M., Młodzież wobec alkoholu, AK, 1997 Nr 1, s. 58-72.

Dziewiecki M., Ogólnopolski Kongres Duszpasterstwa Trzeźwości, Radom 1994.

Dziewiecki M., Odpowiedzialna pomoc wychowawcza, Radom 1999.

Dziewiecki M., Rozwój duchowy jako warunek trwałej trzeźwości w sytuacji choroby alkoholowej, Postępy Psychiatrii i Neurologii, 1992 Nr 3, s. 177-190.

Dziewiecki M., Trzeźwość jako dojrzała wolność, ŚP, 1995 Nr 3, s. 14.

Dziewiecki M, Nowoczesna profilaktyka uzależnień, Kielce 2000.

Fromm E., Anatomia della distruttivita umana, Milano 1991.

Gaś Z. B., Profilaktyka uzależnień, Warszawa, 1993

Gaś Z.B., Rodzina a uzależnienia, Lublin, 1991.

Gaś Z.B., Profilaktyka w szkole, w: Zapobieganie uzależnieniom uczniów, red. B. Kamińska-Buśko, Warszawa 1997, s. 68 – 73.

Kowalczyk S., Filozofia wartości, ZN KUL, 1960 Nr 4, s. 71-84.

Kowalczyk S., Zarys filozofii człowieka, Sandomierz 1990

Peele S., Doświadczenie uzależnienia, w: Wybrane spojrzenia na alkoholizm i jego leczenie, wybór i opracowanie, red. A. Dodziuk, Warszawa 1993, s. 64-99.

Sareło Z., Postmodernistyczny styl życia i myślenia, w: Postmodernizm.

Wyzwanie dla chrześcijaństwa, red. Z. Sareło, Poznań 1995. s. 9-27.

Sareło Z., Ponowoczesne zakwestionowanie etyki, Studia Teologiczne, 1995 Nr 13, s. 408-413.

Stępień E., Wojcieszek K., Alkohol a polska młodzież. Raport 1994, Alkohol a Zdrowie, 1995 Nr 11, s. 5-35.

Stępień E., O piciu alkoholu przez młodzież szkolną, w: Zanim w szkole będzie źle, red. K. Ostrowska, J. Tatarowicz , Warszawa 1996,

Wojcieszek K., Jaki wychowawca, Remedium, 1998 Nr 7/8, s. 2–3.

Wojcieszek K., Więzi, które chronią, ŚP, 1996 Nr 4, s. 40-42.

Woronowicz B., Uzależnienie od alkoholu, w: Psychiatria praktyczna dla lekarza rodzinnego, red. B. Woronowicz, Warszawa 1992, s. 123-134.

Woronowicz B., Alkoholowe vademecum dla każdego, Warszawa 1993.

Wojciechowski M., Jakie są perspektywy profilaktyki, Remedium, 995 Nr 5, s. 11-14.

 

Marian Łakomski – doktor nauk humanistycznych. Przez 23 lata pracował jako nauczyciel i dyrektor szkoły podstawowej. Obecnie jest wykładowcą w Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi, w Studium Doskonalenia kadr Oświatowych w Radomiu oraz w Centrum Kształcenia Dorosłych „Edukacja” w Radomiu. Wspólnie z małżonką prowadzi NZOZ Ośrodek Profilaktyki i Terapii Uzależnień.

Jego praca pedagogiczna oraz publikacje koncentrują się wokół wychowania dzieci i młodzieży w abstynencji, sposobów pomagania dzieciom wywodzącym się z rodzin z problemem alkoholowym, przeciwdziałania przemocy i agresji w szkole.

W roku 2009 wydana przez wydawnictwo Impuls w Krakowie jego książka „Pomóż uzależnionym”.